Alarm çalıyor. Gözünüzü kırpıştırıyorsunuz, geriniyorsunuz, uyanmak için mücadele ediyorsunuz ama vücudunuz hayır diyor. Kendinizi yataktan çıkarmak imkânsız gibi geliyor… Herkes bazı günler kalkamayacak gibi hisseder ama bu yatakta kalma ihtiyacı geçmiyorsa dysania ile karşı karşıya olabilirsiniz.
Dysania Nedir?
Dysania, uyku haliyle aynı şey değil ve iyi bir gece uykusuyla çözülemiyor. Yataktan çıkamadığınız, uzun vadeli bir his olarak tanımlamak mümkün. Öyle ki, uyanıp harekete geçmeyi başardığınızda bile, tek istediğiniz tekrar uykuya dalmak oluyor. Şimdi bu sendromun diğer öğelerine bakalım…
- Uyku ataleti
Uyku ataleti, kalkıp hareket ettikten sonra bile devam eden yoğun bir uyku hali durumunu ifade eder. Araştırmacılar buna uykuyla uyanıklık arasındaki geçiş aşaması adını veriyor. Bu aşamada üretken veya uyanık olmak zor; kişi tekrar uykuya dalmak için güçlü bir dürtü hissediyor. Uyku ataleti, sağlık çalışanları ve vardiyalı çalışanlar gibi işleri uyku döngüsünün ortasında aniden uyanmalarını gerektiren kişilerde yaygın olarak görülüyor. Ayrıca uyku yoksunluğu veya depresyon gibi ruh hali bozuklukları olan kişilerde de sık rastlanıyor.
“Depresyona Karşı Erken Yatıp Erken Kalkın” başlıklı makaleye göz atabilirsiniz. Bu makale, erken yatıp erken kalkmanın depresyonla mücadelede nasıl yardımcı olabileceğine dair önemli bilgiler sunuyor.
- Yorgunluk
Yorgunluk, motivasyon eksikliğiyle birleşen derin bir bitkinlik hissi. Fiziksel olarak zorlayıcı veya duygusal olarak stresli bir gün geçirdiyseniz, berbat bir gece uykusu çektiyseniz veya sizi üzen bir kayıp yaşadıysanız, biraz yorgunluk normal. Ancak bu durum iki haftadan uzun sürerse bir sağlık uzmanına danışmanız gerekebilir.
- Depresyon
Depresyonun en yaygın belirtilerinden biri yataktan çıkamama hissi. Bu kişilerde tek bir belirti olabiliyor veya birkaç belirti aynı anda görülebiliyor. Aşağıdaki belirtilerden herhangi birini fark ederseniz kendinize uygun tedavi için harekete geçin:
- Bir zamanlar zevk aldığınız şeyleri yapma isteğinin olmaması
- Baş ağrısı ve başka bir durumla açıklanamayan vücut ağrısı
- Derin üzüntü ve ağlama
- Cinselliğe karşı ilgi kaybı
- Duygusal uyuşukluk veya umutsuzluk hissi
Dysania Neden Olur?
Dysania, birkaç farklı sağlık durumuyla bağlantılı olabilir. İşte neden olabilecek hastalıklar…
- Miyaljik ensefalomiyelit / kronik yorgunluk sendromu (ME/CFS)
ME/CFS’li kişiler, iyi bir gece uykusu almış olsun olmasın, kendini yorgun hissediyor. Ayrıca fiziksel veya zihinsel, zorlayıcı herhangi bir aktiviteden sonra bitkinlik ve bunalmayla kendini belli eden ‘çöküşler’ yaşayabiliyor. ME/CFS’ye neyin sebep olduğu hâlâ tam bilinemiyor. Bir enfeksiyon, bağışıklık bozukluğu veya aşırı stres sonrasında meydana gelebiliyor. Bazin genetik aktarım da söz konusu olabiliyor.
- Depresyon
Depresyon ve dysania birbiriyle yakından bağlantılı. Çünkü depresyon uyku sorunlarına yol açabiliyor, uyku eksikliği de depresyon semptomlarını kötüleştirebiliyor. Bazen başka bir sağlık durumunun (örneğin ME/CFS) neden olduğu yorgunluk da depresyona yol açabiliyor. İyi haber, depresyonun tedavi edilebilir bir durum olması. Yapabileceğiniz en önemli şeylerden biri, semptomlarınız hakkında bir uzmana başvurmak; böylece hızla bir tedavi planı oluşturabilirsiniz.
- Derin üzüntü, keder
İnsanlar kayıplara farklı şekillerde uyum sağlıyor. Bazıları için, büyük bir kayıptan hemen sonraki dönem genellikle derin üzüntü, öfke, kaygı ve suçluluk gibi duygusal etkilerle birlikte geliyor. Bu durumda kalp sorunları, bağışıklık sistemi değişiklikleri ve uyku bozuklukları gibi fiziksel etkiler olağandışı şeyler değil. Ancak sorunun kalıcı olmamasını sağlamak için bir uzman yardımı almak en doğru karar. Tedavi, kayıp kalıcı olsa bile, iç dünyanızda dengeyi yeniden sağlamanıza yardımcı olabilir.
- Uyku bozuklukları
Uyku tıbbı uzmanları 80’e yakın uyku bozukluğu tarımlıyor ve bunların herhangi birinin bitkin hissettirebileceğini, sabahları yataktan çıkmayı zorlaştırabileceğini hatırlatıyor. Uykusuzluk ve uyku apnesi, tüm dünyada en yaygın uyku bozukluklarından ikisi. Bir uyku bozukluğunuz varsa kendi kendinize çözüm üretmeye çalışmaktan vazgeçip mutlaka bir uzman yardımı almanız gerekiyor.
- Tiroit bozuklukları
Hipotiroidizm, hashimoto hastalığı (hashimoto tiroiditi olarak da bilinir) gibi tiroit rahatsızlıkları, kalıcı yorgunluk hissetmenize neden olabilir. Tiroit bozukluğu tedavi edilmezse bitkinlik hissi aylarca veya yıllarca devam edebilir. Ayrıca bazı kalp ilaçları ve bipolar bozukluk gibi rahatsızlıklar tiroidin sağlıklı işleyişine müdahale edebilir, bazı kanser tedavileri hipotiroidizme neden olabilir. Mutlaka bir endokrinolog gözlemi altında olun.
- Kalp hastalığı
Kalbinizi ve kan damarlarınızı etkileyen birçok hastalık, sabahın erken saatlerinde bile aşırı yorgunluk hissetmenize neden olabilir. Sigara içiyorsanız, fazla kiloluysanız veya diyabetiniz, yüksek tansiyonunuz ya da yüksek kan kolesterolünüz varsa, kalp veya akciğer hastalığı geliştirme riskiniz daha yüksek olabilir.
- Kanser
Kanser hastasıysanız veya son birkaç yılda kanser tedavisi gördüyseniz, yorgunluğunuz bu tedaviyle ilişkili olabilir. Kanserle ilişkili yorgunluk genellikle bir yıl içinde iyileşse de, insanların yaklaşık yüzde 25-30’u tedaviden yıllar sonra bile yoğun fiziksel ve duygusal yorgunluk hissedebilir. Çalışmalar, kanserle ilişkili yorgunluğun iltihaplanmadan veya bağışıklık, endokrin ve sinir sistemindeki değişikliklerden kaynaklanabileceğini öne sürüyor. Araştırmacılara göre fiziksel egzersiz, psikoterapi, farkındalık teknikleri, akupunktur ve yoga bu tür yorgunluğu hafifletmeye yardımcı olabiliyor.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
Sağlığınız konusunda endişeliyseniz semptomlar aşırı hale gelene kadar beklemenize gerek yok, vakit kaybetmeden bir uzmana başvurun. Dysania, altta yatan başka bir sağlık sorununun belirtisi olabileceğinden, aşağıdakilerden herhangi birini yaşarsanız hemen bir sağlık uzmanıyla görüşmeniz önemli:
- Nefes darlığı veya göğüs ağrısı
- Şiddetli baş ağrısı, karın ağrısı, sırt ağrısı veya pelvisinizde ağrı
- Kendinize veya başkalarına zarar verme düşünceleri
Ne Kadar Uyku Fazladır?
Yeterli uyku almak, fiziksel ve ruhsal sağlığımız için hayati önem taşıyor. Uzmanlar ‘iyi uyku’yu düzenli fiziksel egzersiz ve sağlıklı bir diyetle aynı kefeye koyuyor. Ancak çok fazla uyku da bize zarar verebiliyor. Uyku tıbbı uzmanları sağlıklı yetişkinlerin geceleri 7-9 saat uyumasını öneriyor. Düzenli olarak daha uzun süre uyumak ise obezite, diyabet, yüksek tansiyon ve kalp hastalığı risklerini artırabiliyor. Uyku ve uyanıklık döngülerinizin iyi dengelendiğinden emin olmak için atabileceğiniz adımlar şunlar:
- Sirkadiyen ritminizi düzenli tutmak için gün ışığında düzenli yürüyüşler yapın.
- Kafein ve alkol alımınızı sınırlayın.
- İyi uyku hijyeni alışkanlıkları edinin.
- Size neşe getiren ve stresi azaltan bir sabah rutini oluşturun.
- Sağlıklı yiyecekler yiyin ve yeterince tempolu egzersiz yapın.
