Dopamin, beyinde ödül ve motivasyondan sorumlu bir hormon. Ödül duyarlılığını azaltmak umuduyla bu hormonu üreten faaliyet veya zevklerden uzak durmaya ise dopamin detoksu deniyor. Kötü haber: Dönem dönem ortaya çıkan çoğu benzeri gibi, bu modanın da hiçbir bilimsel kanıtı yok.
Son günlerin moda akımı dopamin detoksu. Deneyenler kendilerini sosyal medya, şeker, alışveriş gibi ‘gaza getiren’ günlük uyaranlardan uzak tutmayı amaçlıyor. Bu oruç hali, birkaç saat veya birkaç gün sürebiliyor.
Her şeyden önce, dopamin detoksunun bilimsel dayanağı olan bir yaklaşım olmadığını belirtmek gerek. Potansiyel olarak bağımlılık yapan faaliyetlerden kaçınmak elbette her zaman olumlu sonuçlar veriyor ancak bunun nedeninin dopamin salgılanmasını önlemek olduğuna dair veri bulunmuyor. Gelin, baştan alalım…
Dopamin detoksu nedir?
Dopamin orucu veya detoksunun yaratıcısı Dr. Cameron Sepah. ABD’li psikolog, danışanlarını telefon bildirimleri, mesajlar ve sosyal medya gibi belirli uyaranlara olan bağımlılıklarından kurtarmak amacıyla yola çıkıyor. Bu yeni uygulama etrafındaki araştırmalarının çoğu, bilişsel davranışçı terapiye dayanıyor. Yani başlangıçtaki amaç, şu anda çoğu insanın dopamin detoksundan anladığı şeyden farklı.
Dr. Sepah’ın önerdiği detoksun ardındaki temel konsept, insanların kendilerini yalnız veya sıkılmış hissetmelerine izin vermelerine, hızlı dopamin atakları yerine daha basit aktivitelere odaklanmayı denemelerine dayanıyor. Böylece kişilerin belirli uyaranların dikkatlerini nasıl dağıttığını fark etmeye başlamaları hedefleniyor. Dr. Sepah, dopamin detoksuyla düzeltmeye çalıştığı altı zorlayıcı davranışı şöyle listeliyor:
- Duygusal yeme
- Aşırı internet kullanımı ve oyunlar
- Kumar ve alışveriş
- Porno ve mastürbasyon
- Heyecan ve yenilik arayışı
- Eğlence amaçlı uyuşturucular
Sinir hücrelerindeki bilgi akışını sağlayan küçük kimyasal iletkenler olan nörotransmitterleri tetikleyen bu aktivitelere yönelik oruç programıyla insanlar dopaminin sağladığı ve bazen bağımlılığa yol açabilen ani duygusal uyarılara daha az bağımlı hale geliyor.
Dopamin nedir?
Dopamin vücutta doğal olarak bulunan bir kimyasal, bir nörotransmitter türü. Genellikle beynin ‘haz kimyasalı’ olarak tanımlanıyor. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok davranışsal ve fiziksel işlevi etkiliyor:
- Öğrenme
- Motivasyon
- Uyku
- Mod
- Dikkat
Dopamin üretimindeki fazlalık veya eksiklik zihinsel sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Aşırı düzeyde uyaranlara maruz kalmak, bu tür bozuklukları tetikleyebiliyor; belirli madde veya faaliyetlere bağımlı olmaya yol açabiliyor.
Dopamin detoksu işe yarar mı?
Dopamin detoksu sırasında kişi bir saatten birkaç güne kadar değişen süreler boyunca dopamin tetikleyicilerinden kaçınıyor. Yani dopamin üretimini uyaran her şey detoks boyunca yasaklanıyor. İdeal olarak, bu oruç sonunda kişinin kendini daha odaklı, dengeli ve normal dopamin tetikleyicilerinden daha az etkilenmiş hissetmesi bekleniyor.
Ancak beyindeki tüm dopamin aktivitesinin tamamen durdurulduğu gerçek bir dopamin detoksunun mümkün olmadığını belirtmek gerek. Çünkü insan vücudu, belirli uyaranlara maruz kalmasa bile, doğal olarak dopamin üretiyor. Dopamin detoksunun daha doğru bir tanımı, uzak durma denerek açıklanabilir. Bunu yapmak zaman zaman deneyenlir üzerinde olumlu etkiler yaratabilir ancak dopamin detoksu teriminin doğası gereği sorunlu, bilimsel olarak yanlış olduğunu bilmek gerekiyor. Zaten Dr. Sepah da bu ismin tam kelime anlamıyla yorumlanmaması gerektiğini söylüyor.
Dopamin detoksunun faydaları var mı?
Vücutta doğal olarak oluşan dopaminde detoksa gitmenin mümkün olamayacağını çünkü beynin her zaman dopamin üretmeye devam ettiğini açıkladık. Ancak tabii ki belirli dürtüsel davranışları bırakma veya onlardan uzak durma kararı, genel olarak daha yüksek odaklanma ve daha fazla zihinsel netlik gibi yararlar sağlayabiliyor.
Dopamin genellikle dikkati dağıtıyor ve hedefe ulaşmaya engel olabiliyor. Bazı iyi hissettiren davranışların ölçüsüz şekilde tekrarlanması, örneğin sosyal medyada düşüncesizce gezinmeye veya ekran karşısında aşırı vakit geçirmeye neden olabiliyor. Bu durum da işe, sağlığa, ev organizasyonuna ve diğer rutinlere daha verimli zaman harcamaktan alıkoyuyor. Yani insanlar bu dikkat dağıtıcı şeylerden kaçındıklarında, kendileri için daha önemli olan şeylere daha fazla zaman ayırabiliyorlar.
Kaynaklar:
- harvard.edu/blog/dopamine-fasting-misunderstanding-science-spawns-a-maladaptive-fad-2020022618917
- com/articles/320637
