Az uykuyla yetinmeye çalışmak, uykumuzdan feragat etmek ne kadar doğru? Gerektiği kadar uyumazsak sağlığımız nasıl etkileniyor? Hangi hastalıklar için risk artıyor? Günde en az ne kadar uyumalıyız?
Yetersiz uyku çocuklarda büyümeyi ve bilişsel kabiliyetleri nasıl etkiliyor? Prof. Dr. Murat Aksu’dan öğrendik.
Yaşamımızın neredeyse üçte birini uykuda geçiriyoruz. Her ne kadar çok uzun bir süre gibi görünse de günümüz insanının en önemli sorunlarından biri, uykuya yeterince vakit ayıramamak. Yeteri kadar uyumamak, kişiyi hastalıklara açık hale getiriyor. Biz demiyoruz; Türk Uyku Tıbbı Derneği Bilimsel Araştırma Çalışma Grubu üyesi ve Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi nöroloji uzmanı Prof. Dr. Murat Aksu söylüyor. İşte uyku sağlığıyla ilgili merak ettiğiniz her şey ve cevapları…
SAĞLIKLI UYKUNUN ÖNEMİ NE?
Uyku-uyanıklık siklusumuz (döngümüz) aslında güneş ışığına göre oluşturulmuştur. Uyanmamızı, uykuya dalmamızı ve uykuyu sürdürmemizi sağlayan hormonal değişiklikler, hep güneş ışığına göre programlanmıştır. Bunu değiştirmemiz bir tek uyku ve uyanıklık süremizi değiştirmekle kalmaz. Yani sabah çok erken kalkmak, çok erken aktivitelerde bulunmak o kişinin bu uyku-uyanıklık ritmine bağlı olarak çalışan tüm yaşamsal fonksiyonlarını etkiler. Uyku-uyanıklık ritmine ‘sirkadiyen ritim’ denir ve sağlığımızı oluşturan en temel mekanizmalardan biridir. Sağlığımızla ilgili birçok sorunun temel kaynağında çok önemli rolü vardır. Kan basıncının regülasyonu, hipertansiyonun gece artması sirkadiyen ritmin bozuk olmasından kaynaklanır. Kalp ritmimizin değişik olması, aniden mide ağrısıyla uyanmamız, hep sirkadiyen ritmin düzenli olmamasından. Bunun en önemli nedeni de uyumamız gereken zamanda uyumamamız, uyumamız gereken zamanda uyanmaya ya da uykuda geçirmemiz gereken süreyi başka şekilde geçirmeye zorlanmamızdır.
GÜNE KARANLIKTA BAŞLAMAK BİYOLOJİK RİTME AYKIRI MI?
Saatlerin bizim ritmimize uygun olarak düzenlenmemesi, tüm sağlımızı etkiler. Sabah 5’te uyanan bir çocuğun sağlıklı kalacağını ve sağlıklı öğreneceğini söyleyemeyiz. Çok sayıda çalışma gösteriyor ki öğrencileri sabah çok erken kalkmaya zorlarsanız, okul başarıları ciddi şekilde bozuluyor, daha az akademik başarı görülüyor. Eskiden, ikili öğretim yapan öğretmenler de öğlencilerin daha rahat öğrendiğini söylerdi. Gün ışığına bağlı çalışan biyolojik ritmimizin, öğrenmek için, kalp damar sağlığımız için, mide ve sindirim sistemimiz için; kısacası tüm beden sağlığımız için çok önemli olduğunu bilmemiz gerekiyor.
İDEAL UYKU SÜRESİNDEN NE ANLAMALIYIZ?
Yeterli uyku süresi bizi gündüze hazırlar. Eğer 6-6.5 saat uykuyla kendimizi hazır, dinç, gündüz aktivitelerini yapabilir hissediyorsak bu uyku yeterlidir. Eğer 8 saatlik uykuyla bu gündüz aktivitelerine hazırsak o süre yeterli demektir. Ama bir gerçek var: Eğer 6 saatten az veya 8 saatten fazla uyuyorsanız, 6 saatlik uykuyla kendinizi güne hazır hissetmiyor veya ne olursa olsun 9 saatten fazla uyuyorsanız, bir uyku bozukluğundan bahsedebiliriz.
YAŞ GRUPLARINA GÖRE UYKU İHTİYACI NE OLMALI?
Uyku süresi yaşla çok belirgin değişiklik gösterir. Örneğin bebekler, günün yarısından fazlasını uykuda geçirir. Okul öncesi dönemde yani 6-7 yaşa kadar, çocukların blok şeklinde uyuması beklenmez ve öğle uykuları olur. Okul çağında ise uyku blok şekilde olmalı ve geceye yığılmalıdır. İlkokulda 9 saatten daha az uyunmaması gerekir. Ergenlik döneminde bu, 8 saate düşebilir.
AZ UYKU OKUL ÇOCUKLARININ BAŞARISINI DÜŞÜRÜR MÜ?
Biz hiçbir zaman “Az uyuyun, başarılı olun” demiyoruz. Bunun tam tersi geçerlidir. Eğer eğitim yaşantınızda başarılı olmak istiyorsanız uyuyun, yeterli uyuyun. Uyanıkken öğrendiklerinizin kalıcı belleğe yerleşmesi için mutlaka o öğrendiklerinizin üstüne yeterli uykuyu uyumanız gerekiyor.
YETERSİZ UYKU, BÜYÜME VE GELİŞMEYİ SEKTEYE UĞRATIR MI?
Kesinlikle. Yetersiz uyku, hormonal mekanizmaları ciddi şekilde etkileyeceği ve uyku sırasında olması gereken bedensel aktiviteleri engelleyeceği için bu çocukların büyümesi ve gelişmesi ciddi şekilde sekteye uğrayabilir.
YETERSİZ UYKU KAÇ TÜR HASTALIKTAN SORUMLU?
Yetersiz uyku, bizi gündüze hazırlayamayan uykudur. Uyanıklık sırasında yapmamız gereken aktiviteleri yaptıramayan uyku süresidir. İki şekilde ortaya çıkabilir. Ya kişi birtakım nedenlerle uyuyamadığı için uyku süresi yetersizdir ya da süre iyidir ama uyku kalitesizdir. Bu faktörler, sirkadiyen ritmimizi etkileyen tüm sistemlerimize olumsuz etkide bulunur. Hormonlar altüst olur, buna bağlı olarak kardiyovasküler sistem etkilenir yani bu kişiler kalp damar hastalıklarını daha sık yaşar. Yine beyin damar hastalıkları, mide bağırsak sistemi hastalıkları, üreme sistemiyle ilgili hastalıklar daha sık görülür. Özetle yetersiz uykuyla tüm hastalıklara açık hale geliriz.
