Hipnagojik halüsinasyon
Hipnagoji, uyanıklıkla uyku arasındaki geçiş hali. Yani uykuyla uyanıklık arasındaki geçiş durumu hipnopompinin tam tersi. Hipnagoji sırasında, istemsiz ve hayali deneyimler yaşamak yaygın bir durum. Bunlara hipnagojik halüsinasyon deniyor. İnsanların yaklaşık yüzde 70’i görüntüler, sesler ve hatta hareket hissi şeklinde ortaya çıkabilen bu halüsinasyonları tecrübe ediyor. Hipnagojik aşamada kas hareketleri, uyku felci ve berrak rüyalar da yaygın görülüyor.
Dissomnia
Uykuyu başlatma veya sürdürmede güçlük ya da aşırı uykululuk gibi pek çok uyku bozukluğunun genel adı. Uykunun miktarında, kalitesinde veya zamanlamasında görülen anormallikler ve bunların çeşitli kombinasyonları en önemli belirtiler. Sık bahsedilen ortak faktörler ise stres, kafein, fiziksel rahatsızlıklar, gündüz uykusu ve erken saatte yatmak olabiliyor.
Delta uykusu
‘Yavaş dalga uykusu’ olarak da adlandırılan derin uyku. NREM (Non-REM, hızlı göz hareketlerinin olmadığı evre) uykusunun 3’üncü ve 4’üncü aşamalarında gerçekleşiyor. Normal bir yetişkinin uykusunun yaklaşık yüzde 25’ini oluşturuyor. NREM’in 3’üncü aşamasında delta dalgaları adı verilen çok yavaş beyin dalgaları, daha küçük ve daha hızlı dalgalarla karışık halde ortaya çıkmaya başlıyor. 4’üncü aşamada beyin neredeyse sadece delta dalgaları üretiyor. Bu evrelerde vücut dokuları onarıp yeniliyor, kemik ve kasoluşturuyor, bağışıklık sistemini güçlendiriyor. Hafıza ve öğrenme süreçlerinde de çok etkili olan bu daha az uyku, yaşlandıkça alınıyor.
Cheyne-Stokes solunumu
Giderek daha derin, bazen daha hızlı nefes alma ve ardından apne (solunumun geçici olarak durması) ile sonuçlanan anormal nefes alma şekli. Bu model solunum tekrar eden bir yapıya sahip oluyor; her döngü genellikle 30 saniyeyle 2 dakika arasında sürüyor. Uyanıklık sırasında da ortaya çıkabiliyor ama daha çok uykuda, özellikle de santral uyku apnesi hastalarında görülüyor. Terim, adını 19’uncu yüzyılda onu tanımlayan doktorlar olan John Cheyne ve William Stokes’tan alıyor.
Bruksizm
Diş gıcırdatma veya sıkma. Uyku sırasında yaşanan hali aynı zamanda bir uyku bozukluğu. Uyanıkken de görülebiliyor. Bruksizmi olan kişilerin horlama ve nefes almada duraklamalar (uyku apnesi) gibi diğer uyku bozukluklarına sahip olma olasılığı daha yüksek. Hafif bruksizm tedavi gerektirmeyebiliyor. Ancak bazı kişilerde bruksizm; çene bozukluklarına, baş ağrılarına, hasarlı dişlere ve diğer sorunlara yol açacak kadar sık ve şiddetli olabiliyor. Çoğu kişi uyku bruksizmi olduğunun farkına varmayabiliyor. Sorun, ancak ciddi komplikasyonlar geliştiğinde tespit edilebiliyor. Başında yakalayabilmek için belirtileri bilmek ve düzenli diş kontrolü yaptırmak önemli.
Arousal
Kısaca ‘uyanayazma’ diyerek tanımlayabileceğimiz olay. Uyku sırasında uyanıklık durumuna ani ve kısa süreli geçişler. Genellikle uyuyan kişi tarafından fark edilmiyor ve 3-10 saniye sürüyor. Ayrıca apne ve hipopneyi sonlandırıyor.
Uykuda periyodik hareket bozukluğu
Uyku sırasında ayak ve bacaklarda, bazen de kollarda, belli aralıklarla tekrarlayan hareketlerle kendini gösteren bir bozukluk. Hareketler ayak başparmağının, bilek, diz ve kalçanın aniden yukarı doğru bükülmesi şeklinde görülüyor ve hasta veya yakınları tarafından, tekmeleme veya sıçrama şeklinde tanımlanabiliyor. Huzursuz bacak sendromunun aksine, uyanıkken ve istirahat halindeki bacaklarda rahatsızlık hissine ve sürekli hareket etme isteğine rastlanmıyor. Daha çok ileri yaşlarda karşılaşılıyor. 65 yaş üstü kişilerin yaklaşık yarısında olduğu tahmin ediliyor. Huzursuz bacak sendromu, tıkayıcı uyku apnesi gibi diğer uyku bozukluklarına eşlik edebiliyor. Özellikle huzursuz bacaklar sendromu hastalarının yüzde 80’inde uykuda periyodik bacak hareketi görülüyor.
Tıkayıcı uyku apnesi
Obstrüktif uyku apnesi olarak da bilinen, en yaygın uyku apnesi türü. Üst solunum yolunda uyku sırasında tekrarlayan daralma veya tıkanmalar nedeniyle soluk almada kesilmeler ve bu durumun neden olduğu gündüz aşırı uyku isteği gibi klinik sorunlarla kendini gösteriyor. Erken dönemde genellikle kalitesiz ve yetersiz uykuya bağlı olarak ortaya çıkan gündüz aşırı uyku ihtiyacı, unutkanlık, dikkatsizlik, sinirlilik, depresyon ve kolay kaza yapma gibi sorunlar görülüyor. Geç dönemdeyse en önemli olumsuz etkileri damar sistemi (özellikle kalp ve beyin) üzerine oluyor. Hastalığın üç önemli belirtisi horlama, tanıklı apne (hastanın uyurken nefesinin durduğunun veya zorlandığının izlenmesi) ve gündüz aşırı uyku hali. Benzer şikâyetleriniz varsa vakit geçirmeden bir hekime görünmeniz gerekiyor. İlginizi çekebilir: Santral Uyku Apnesi Nedir?
Sürekli pozitif hava yolu basıncı
Uyku apnesinin tedavi edilmesinde kullanılan bir cihaz. Uykuda üst havayolunu sürekli açık tutacak şekilde, belirlenen tedavi basıncında hava üfleyerek, solunumu ve uyku kalitesini düzenlemeye yardımcı oluyor. CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) olarak da biliniyor.
Parasomnia
Uyku geçişlerinde, uykudan uyanırken ya da uyku sırasında ortaya çıkan istenilmeyen fiziksel olay ya da deneyimlerin genel adı. Bu olaylar uyku ilişkili anormal hareketler, davranışlar, duygular, algılar, rüyalar ve otonomik sinir sistemi fonksiyonlarını içeriyor. Uyanıklık tepkisi bozuklukları, REM (rapid eye movement) uykusuyla ilişkili parasomnia ve diğer türler olarak üç sınıfa ayrılıyor. Birçok psikiyatrik, nörolojik, tıbbi hastalık ve uyku bozuklukları ya da fiziksel, cinsel, duygusal istismar gibi travma öyküleri bu duruma neden olabiliyor.
