Uluslararası Diyabet Federasyonu verilerine göre Türkiye’de 20-79 yaş aralığında 7 milyondan fazla diyabet hastası var. Yaklaşık 3 milyon kişi ise diyabetli olduğundan haberdar değil. Onunla birlikte görülen sağlık sorunlarından biri de uyku bozuklukları; özellikle de uyku apnesi ve huzursuz bacaklar. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlu Öğretim Üyesi ve Türk Uyku Tıbbı Derneği Üyesi Prof. Dr. Derya Karadeniz, diyabetlilerin en sık yaşadığı uyku sorunlarını İyi Uyku İyi Hayat okurlarına anlattı.
* Kronik birçok hastalıkla uyku bozukluklarının ilişkisi var. Uyku sorunlarının diyabetle ilişkisi nasıl başlıyor?
– Öncelikle uykunun kötü ve yetersiz olması, zaten tek başına diyabet, obezite ve kalp hastalıkları riskini artırıyor. Araştırmalar genel olarak uyku süreleri kısa, yetersiz olan kişilerde uykunun fonksiyonları bozuk olduğu için glukoz intoleransı ve obezite geliştiğini, kalp damar hastalıkları görüldüğünü gösteriyor.
* Uyku sorunları sonucunda gelişen insülin direnci ve diyabeti ortaya çıkaran süreçte, beyin kimyasalları ve hormonal düzende ne gibi değişiklikler gözleniyor?
– Uyku hastalıkları ve diyabet arasında çakışan iki majör hastalık grubu var: Uykuda solunum durması dediğimiz uyku apnesi ve uykuda hareket bozukluklarından da en çok huzursuz bacak sendromu.
* Uykuda solunum bozukluklarının diyabet açısından ne önemi var?
– Uyku apne sendromu, gece boyunca sempatik aktiviteleri artıran bir hastalık. Ayrıca inflamasyonu yani iltihaplanmayı artıran bir hastalık. Leptin-grelini (halk arasında tokluk-açlık hormonları olarak biliniyorlar) değiştiren metabolik sonuçları açısından, başta kortizol (halk arasında stres hormonu olarak biliniyor) olmak üzere birçok hormonun salınımının bozulmasına neden olan bir hastalık. Uyku apnesi olan kişilerde geceleri sempatik aktivasyonun bozulmasına bağlı olarak hormon salgılanması bozuluyor ve insülin artıyor; diyabet ve obezite riski de kaçınılmaz olarak karşımıza çıkıyor.
Şunu biliyoruz ki kiloda yüzde 10 artış bile uyku apne riskini çok anlamlı artırıyor.
Kiloda yüzde 10 artış bile uyku apnesi riskini artırıyor
* Giderek artan obezite oranlarına bağlı olarak gelişen diyabetin uyku hastalıklarıyla kesişmesi bir potansiyel risk midir, bir sonuç mudur?
– Burada iki yönlü bir ilişki var: Obezite tek başına uyku apne sendromu yapmıyor. Öyle olsaydı tüm obezlerde uyku apne sendromu görürdük. Ama obezitenin varlığı, uyku apne sendromu riskini ve şiddetini artırıyor.
* Ancak diğer taraftan uyku apne sendromu da obeziteyi artırıyor. Bu nasıl oluyor?
– Bu hastalar gece nefes alabilmek için çırpınan ancak gündüz de uyuklayan kişiler. Bu da ciddi manada önemli çünkü enerji dengesi bozuluyor. Uyku apne sendromu aslında tek başına cilt altı yağ dokusunu artırarak obeziteye neden oluyor. Şunu biliyoruz ki kiloda yüzde 10 artış bile uyku apne riskini çok anlamlı artırıyor. Kilo verdiğinde hastaların riski azalıyor ancak tamamen ortadan kalkmıyor. ‘Yumurta mı civcivden, civciv mi yumurtadan’ meselesi var burada. Uyku apnesi tüm dünyada erkeklerde daha sık görülüyor fakat ülkemizde yedi bölgede 5 bin 600 kişide yaptığımız bir çalışmada kadınlarda daha çok çıktı. Bu da obeziteyle ilişkili bulundu. Kadınların erkeklerden daha şişman olmasının uyku apne sendromunun daha çok görülmesine yol açtığı sonucuna ulaştık.
* Uyku sorunu yaşayan kişilerde diyabetlilerin oranı biliniyor mu? Aynı şekilde diyabeti olanlarda hangi uyku sorunları görülüyor?
– Karşılıklı ilişki olarak bakarsak diyabetli hastaların yarısından fazlasında uyku apne sendromu yüzde 58-yüzde 86 oranında var. Diyabet teşhisi konan kişide, özellikle de tip 2 diyabette uyku apne sendromu görülme riski çok yüksek. Öte yandan, uyku apne teşhisi konup bize başvurmuş kişilerde diyabete bakınca yüzde 15-30 oranında varlığı saptanıyor. Dört hastanın birinde diyabet var. Bu kişilerde uyku apne sendromunun çok sık olduğunu bilmemiz lazım.
Huzursuz bacak diyabetlilerde daha sık görülüyor
* Uyku süresi bu mekanizmada nasıl etkili oluyor?
– Deneysel çalışmalarda, altı gece boyunca sadece dört saat uyuttuğumuz insanlarda uykunun azalmasının, glukoz toleransını bozduğunu görüyoruz. Uyku apneli kişiler belki uzun süre uyuyorlar ama çok bölük pörçük uykuları var. Yine çalışmalarımızda gece boyunca saatte 30 kez kişinin kulağına ses verip uykusunu bozduğumuzda da glukoz intoleransı ortaya çıktığını gördük. Zaten uyku apne hastalarında glukoz metabolizmasının bozulmasını bekleriz çünkü stabil ve derin uyuyamıyorlar. Derinleştiremediklerinde de uykuya bağımlı olan hormonlar, özellikle ileriki yaşlarda lipit metabolizmasını düzenleyen büyüme hormonu yeteri kadar salgılanamıyor; dolayısıyla bir lipit metabolizması bozulması kaçınılmaz. Deri altı yağ dokusunda da artış oluyor bu sebepten dolayı. Ayrıca kortizol dengesinin değişmesi var. Bunların hepsi birden metabolik komplikasyona yol açıyor.
* Diyabet, huzursuz bacak sendromuna yol açan risk faktörlerden biri mi?
– Huzursuz bacak sendromu diyabetlilerde sıklıkla rastlanan bir uyku bozukluğu ama diyabete yol açan bir risk faktörü değil. Diyabete bağlı sinir sistemi tutulumunun bir yansıması olarak ortaya çıkıyor. Hastayı uyandırabiliyor; kişiler az uyuyor ve uykuya dalmakta güçlük çekiyorlar. Dolayısıyla diyabetlilerde huzursuz bacak sendromunu tedavi etmek, dolaylı olarak glukoz intoleransını düşürmek için önemli.
* Diyabetli kişilerin uyku hijyeni açısından dikkat etmesi gerekenler nelerdir?
– Diyabetik hastaların melatonin sıkıntısı da oluyor. Melatonin sekresyonu (salgılanması) düşük olduğundan risk artıyor. Dolayısıyla melatonin replasmanıyla (yerine koyma) uyku hijyeninin sağlanması çok önemli. Yine genel kural olarak, doğru zamanda yatmaları ve yeteri kadar uyumaları lazım. Gerekirse, örneğin uykuya dalmada sıkıntı varsa akşam saatlerinde melatonin verilebilir ancak burada da saf melatonin verilmesi önemli.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Uyku Sorunlarının Diyabetle İlişkisi Var mıdır?
Uyku kalitesinin kötü ve yetersiz olması diyabet, kalp hastalıkları ve obezitenin başlıca nedenleri arasındadır. Uyku süresi kısa ve yetersiz olan kişilerde glukoz intoleransı ve obezite gelişmekte, kalp damar hastalıkları görülmektedir.
Uykuda Solunum Bozuklukları Hangi Hastalıklara Neden Olabilir?
Uyku apnesi, açlık-tokluk hormonlarının ve stres hormonunun salımını bozmaktadır. Uyku apnesi olan kişilerde diyabet ve obezite riski de kaçınılmaz olmaktadır.
Diyabetin Uyku Hastalıklarıyla Kesişmesi Potansiyel Risk midir?
Obezite tek başına uyku apne sendromuna neden olmamaktadır. Obezitenin varlığı uyku apne sendromunu riskini artırmaktadır.