Sürekli pozitif hava yolu basıncı
Uyku apnesinin tedavi edilmesinde kullanılan bir cihaz. Uykuda üst havayolunu sürekli açık tutacak şekilde, belirlenen tedavi basıncında hava üfleyerek, solunumu ve uyku kalitesini düzenlemeye yardımcı oluyor. CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) olarak da biliniyor.
Parasomnia
Uyku geçişlerinde, uykudan uyanırken ya da uyku sırasında ortaya çıkan istenilmeyen fiziksel olay ya da deneyimlerin genel adı. Bu olaylar uyku ilişkili anormal hareketler, davranışlar, duygular, algılar, rüyalar ve otonomik sinir sistemi fonksiyonlarını içeriyor. Uyanıklık tepkisi bozuklukları, REM (rapid eye movement) uykusuyla ilişkili parasomnia ve diğer türler olarak üç sınıfa ayrılıyor. Birçok psikiyatrik, nörolojik, tıbbi hastalık ve uyku bozuklukları ya da fiziksel, cinsel, duygusal istismar gibi travma öyküleri bu duruma neden olabiliyor.
NREM uykusu
İngilizce ‘Non-Rapid Eye Movement’ yani ‘Hızlı Olmayan Göz Hareketi’ kelimelerinin baş harflerinden oluşan, temel uyku fazlarından biri. 1 ve 2’ncisi hafif uyku, 3 ve 4’üncüsü derin uyku olan aşamalardan oluşuyor. 5-10 dakika süren 1’inci aşamada hem usulca uykuya dalıyor hem de kolaylıkla uyanabilir bir halde oluyoruz. 1’inci aşamadan yaklaşık 10 dakika sonra 2’nci evre başlıyor. Göz hareketleri duruyor, vücut sıcaklığı düşmeye başlıyor. Ardından birlikte ‘derin uyku’ olarak adlandırılan 3’üncü ve 4’üncü aşamalar geliyor. Vücudun dokuları onarıp yenilediği, kemik ve kas oluşturduğu, bağışıklık sistemini güçlendirdiği, en önemlisi hafıza ve öğrenme süreçlerinde çok etkili olan bu uyku, yaşlandıkça daha az alınıyor.
Çoklu uyku latans testi
Uykuya dalma hızını ölçerek uykululuk düzeyini değerlendiren test. Kişilerde uyku bozukluğunu teşhis etmek amacıyla kullanılıyor. Ayrıca narkolepsi tanısına yönelik REM başlangıçlı uykunun saptanmasına da imkân veren bir yöntem. Bir günde 2’şer saat arayla 20’şer dakikalık 4-6 uyku kaydı uygulamasına dayanıyor. Bir gecelik polisomnografi çalışmasından sonraki gün içinde uygulanıyor. MSLT (Multiple Sleep Latency Test) olarak da biliniyor.
Bilişsel davranışçı terapi
Uykusuzluk (insomnia) tedavisinde kullanılan psikiyatrik bir yöntem. Psikiyatr Prof. Dr. Selçuk Aslan şöyle özetliyor: “Uykusuzluğun bilişsel davranışçı tedavisinde olumsuz otomatik düşünceler, işlevi olmayan inançların uykusuzluk yakınmalarının sürmesindeki rolü, hastayla birlikte ortaya çıkarılarak yerine daha az kaygı uyandırıcı düşünce ve inançlar oluşturulmaya çalışılır. Terapi programı ortalama 6-8 seanstan oluşmakta ve toplam 8 hafta sürmektedir. Uykusuzlukla ve sonuçlarıyla ilgili olumsuz düşünce ve varsayımlarının neler olduğunun farkındalığı artırılması ve alternatif inançların geliştirilmesi terapinin esas bileşenidir. Terapi sürecinde bilişsel müdahalelerin yanı sıra gevşeme egzersizleri, uyku ile yatağın ve yatak odasının özdeşleştirilmesi üzerinde çalışılır.”
Vardiyalı çalışma tipi uyku fazı bozukluğu
Meslek gereği rutin uyku-uyanıklık saatlerine uymayan nöbet tarzı çalışma sonucunda oluşan uykusuzluk, aşırı uykululuk ve işlevsellik kaybına neden olan bir sirkadiyen ritim bozukluğu. İş performansında düşmenin yanında, azalan dikkat nedeniyle kazalara da neden oluyor. Bu soruna ayrıca kronik yorgunluk, duygudurum bozuklukları ve gastrointestinal problemler eşlik edebiliyor; hipertansiyon ve kardiyovasküler hastalık riski artıyor. Günlük fiziksel ve sosyal aktivitelerden uzaklaşma nedeniyle psikososyal işlevsellik bozuluyor. Vardiyalı çalışmak, ruhsal bozuklukların oluşması ve düşük yaşam kalitesi açısından da olası bir risk etkeni. Bu sistemde çalışanların yaklaşık yüzde 10’unda bu bozukluğa rastlanıyor.
Sirkadiyen ritim
Bkz. Biyolojik Saat… Yaklaşık 24 saate denk gelen bir zaman diliminde vücudumuzda tekrarlanan sindirim, uyku, hormon salgılama, vücut ısısı gibi biyolojik olayların temel döngüsü. Latince ‘yaklaşık’ anlamına gelen ‘circa’ ve ‘gün’ anlamına gelen ‘dies’ kelimelerinin birleşiminden oluşuyor. Son araştırmalara göre insanların bu ‘iç saat’inin ortalama süresi yaklaşık 24 saat 15 dakika. Bunları inceleyen bilim dalına ise kronobiyoloji adı veriliyor.Sirkadiyen ritim ile ilgili daha fazla bilgi öğrenmek isterseni bu yazımız tam size göre: https://iyiuykuiyihayat.com/hayatinin-ritmi-sirkadiyen-olsun/
Serbest gidişli uyku fazı bozukluğu
Bir sirkadiyen ritim uyku bozukluğu. Hastaların neredeyse her gün bir önceki günden 1-2 saat daha geç uyuyup daha geç uyandıkları bir uyku-uyanıklık ritmiyle kendini belli ediyor. Görmesi sağlam olanlarda nadir görülüyor ama total körlüğü bulunanların yaklaşık yarısında bu bozukluğa rastlanıyor. Bunun nedeni olarak da ışığın ritim ayarlayıcı fonksiyonunun bozulmuş olması gösteriliyor. Tedavide davranışçı yaklaşımlar ve melatonin kullanılıyor.
Santral uyku apnesi
Uykuda solunum bozuklukları içinde değerlendirilen uyku apnesinin daha az görülen türü. ‘Santral’ denmesinin nedeni, merkezi yani beyin kaynaklı bir uyku bozukluğu olması. Bu türde hava yolu tıkanmıyor ancak beyin kaslara nefes alması için sinyal gönderemiyor
Polisomnografi
Uyku bozukluklarının tanısı için kullanılan standart test yöntemi. Uyku sırasında belli fizyolojik ve fiziksel parametrelerin belli bir periyotta, genellikle gece boyunca, eşzamanlı ve devamlı olarak kaydedilmesi yoluyla yapılıyor. Bu yöntemle uyku evreleri ve birçok fizyolojik parametre ayrıntılı olarak izleniyor. Çeşitli organ sistemlerinin fonksiyonu, uyku ve uyanıklık sırasındaki etkileşimleri konusunda bilgi toplanıyor. Bu veriler sonucunda maruz kalınan uyku bozukluğunun türü belirleniyor.
